درمان بیماری شقاق مقعدی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا این بیماری با علائم آزاردهنده خود می‌تواند برای بیماران بسیار دردناک باشد. درمان بیماری شقاق با توجه به شدت این بیماری از طریق روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد. بسیار مهم است بیماری شقاق توسط پزشک بررسی شود و با توجه به وضعیت این بیماری یک روش درمانی مؤثر انتخاب گردد. در این مقاله به شکل کامل به درمان شقاق مقعدی یا فیشر خواهیم پرداخت.
فیشر یا شقاق مقعدی چیست؟
شقاق مقعدی یا فیشر (Anal Fissure) به یک ترک کوچک یا پارگی در پوشش مقعد گفته می‌شود. این شکاف یا پارگی باعث درد و خونریزی در هنگام عمل دفع می‌شود و می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد. دلایل مختلفی می‌توانند باعث ابتلای فرد به فیشر مقعدی باشند که مهم‌ترین آنها یبوست است. درمان این بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا شقاق یا فیشر می‌تواند با علائم خود بسیار آزاردهنده باشد.
شقاق مقعدی دو نوع دارد که به شرح زیر هستند:
- شقاق حاد: زمانی که بیماری شقاق برای اولین بار در بدن فرد به وجود بیاید به آن شقاق حاد گفته می‌شود. این شقاق یک شکاف یا پارگی سطحی است و به طور معمول بین ۶ تا ۸ هفته به شکل خودبه‌خود یا با مراقبت‌های ساده بهبود می‌یابد.
- شقاق مزمن: در صورتی که شقاق حاد درمان نشود یا بهبود نیابد شکاف یا پارگی شقاق می‌تواند عمیق‌تر شود و در این حالت بیماری شقاق به درمان‌های جدی‌تر همچون جراحی یا لیزردرمانی نیاز دارد.
روش‌های درمان شقاق مقعدی
درمان شقاق مقعدی با توجه به شدت این بیماری و نوع شقاق به شکل‌های مختلفی انجام می‌شود. به طور معمول روش‌های درمان فیشر به شرح زیر است:
تغییرات در سبک زندگی و درمان‌های خانگی
یکی از روش‌هایی که می‌تواند به مداوای بیماری شقاق در مراحل ابتدایی کمک کند درمان‌های خانگی است. مراقبت‌های خانگی برای درمان شقاق به مجموعه‌ای از تغییرات در سبک زندگی و رفتاری گفته می‌شود که می‌توانند بر بهبود شقاق تأثیر بگذارند. از جمله روش‌های مراقبت خانگی شقاق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش مصرف فیبر
یکی از دلایل ابتلا به شقاق مقعدی یبوست است که می‌تواند با ایجاد فشار به ناحیه مقعد باعث شکاف یا پارگی این ناحیه شود. افزایش مصرف فیبر کمک می‌کند مدفوع نرم شود و به این ترتیب در هنگام اجابت مزاج به ناحیه مقعد فشار وارد نگردد.
نوشیدن آب بیشتر
از آنجایی که کم آبی می‌تواند باعث سفت شدن مدفوع و ابتلا به یبوست باشد باید با نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در طول روز به نرم شدن مدفوع و جلوگیری از یبوست کمک کرد.
نشستن در تشت آب گرم
به بیماران مبتلا به شقاق توصیه می‌شود روزی چند بار ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در لگن حاوی آب گرم بنشینند. این کار می‌تواند نقش مهمی در کاهش درد و التهاب ناحیه داشته باشد.
عدم زور زدن در هنگام اجابت مزاج
بسیار مهم است افراد از عادت‌های آسیب‌زننده همچون زور زدن در هنگام اجابت مزاج خودداری کنند؛ زیرا این کار می‌تواند با فشار به ناحیه آسیب‌دیده عمق این شکاف را بیشتر کند.
به تأخیر نینداختن اجابت مزاج
برخی از بیماران عادت دارند اجابت مزاج خود را به تأخیر بیندازند که این کار می‌تواند باعث فشار به ناحیه مقعد در هنگام اجابت مزاج شود. به همین دلیل توصیه می‌شود بیماران زمانی که احساس نیاز به اجابت مزاج دارند این کار را حتماً انجام دهند.
داشتن تحرک و انجام ورزش در طول روز
ورزش می‌تواند با افزایش دادن جریان گردش خون در ناحیه مقعد در بهبود سریع‌تر زخم در این ناحیه و از طرفی مشکلات گوارشی همچون بواسیر مؤثر باشد و به این ترتیب به مداوای بیماری کمک کند.
درمان شقاق با کپسول ویتامین E
آزمایش‌های پزشکی نشان داده‌اند که اگر از ویتامین E موجود در کپسول ویتامین ای بین ۳ تا ۶ هفته استفاده شود زخم شقاق می‌تواند بهبود یابد. ویتامین e خواص مرطوب‌کننده و ضدالتهاب دارد و همین مسئله می‌تواند به درمان شقاق یاری رساند.
استفاده از داروها
برای درمان شقاق بسیاری مواقع پزشکان داروها و پمادهایی را تجویز می‌کنند که در کاهش درد و التهاب مؤثر هستند و می‌توانند سرعت بیشتری به فرایند بهبود بدهند. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پمادهای موضعی
برخی از داروها با بی‌حس کردن ناحیه مقعد، کاهش دادن التهاب و از طرفی افزایش دادن جریان گردش خون در ناحیه می‌توانند به بهبود شقاق کمک کنند. از جمله این داروها موارد زیر هستند:
- پماد آنتی فیشر
این دارو حاوی گیاهانی همچون دارمازو و عصاره بابونه است و به همین دلیل خواص قابض کننده، ضدالتهاب و ضد اسپاسم دارد و می‌تواند به درمان شقاق کمک کند.
- پماد تتراسایکلین برای شقاق مقعدی
از پماد تتراسایکلین نیز برای درمان شقاق مقعدی استفاده می‌شود. این پماد نقش مهمی در جلوگیری از عفونت زخم و تسریع بهبودی دارد و از قرمزی، التهاب و سوزش ناشی از زخم شقاق جلوگیری می‌کند.
- پماد لیدوکائین
پماد لیدوکائین یک پماد بی‌حس‌کننده است و از جمله بهترین پماد برای شقاق مقعدی به شمار می‌رود. این پماد می‌تواند در کاهش درد و التهاب ناشی از شقاق مؤثر باشد و از طرفی سوزش و خارش مقعد را کاهش دهد. از این پماد در یک مدت زمان کوتاه می‌توان استفاده کرد.
- پماد نیترو گلیسیرین یا GTN
پماد گلیسیرین تری نیترات یکی از معروف‌ترین پماد برای درمان شقاق به شمار می‌رود. این پماد نقش مهمی در افزایش گردش خون در ناحیه مقعد و کاهش فشار وارده بر مقعد دارد و می‌تواند به تسریع روند درمان کمک کند.
- مسدودکننده‌های کانال کلسیم
از دیگر انواع پماد برای درمان شقاق پمادهای مسدودکننده کانال کلسیم همچون دیلتیازم هستند. عملکرد این داروها به‌گونه‌ای است که از ورود کلسیم به داخل سلول‌ها و خروج کلسیم از ذخایر سلولی جلوگیری می‌کنند و به این ترتیب باعث کاهش فشار خون در ناحیه تحت درمان می‌شوند.
- پماد هیدروکورتیزون
پماد هیدروکورتیزون که آن را با نام «ترامسینولون اِن اِن» می‌شناسند یک داروی استروئیدی یا کورتون است که از آن برای از بین بردن التهابات یا کاهش آن استفاده می‌کنند. این دارو را می‌توان به شکل کرم، ژل و قرص خریداری کرد و برای کاهش و رفع التهاب شقاق از آن استفاده نمود.
- پماد رکتول
یکی دیگر از پمادهای مؤثر برای درمان شقاق و سایر بیماری‌های مقعدی پماد رکتول است. این پماد به دو شکل موضعی و داخلی قابل استفاده است و برای استفاده داخلی یک اپلیکاتور دارد که استفاده از آن را راحت می‌کند.
ملین‌ها
بسیاری مواقع پزشکان برای جلوگیری از یبوست و نرم شدن مدفوع داروهای ملین را تجویز می‌کنند تا به این ترتیب به ناحیه آسیب‌دیده توسط شقاق فشار کمتری وارد شود.
مسکن‌ها
مسکن‌ها زمانی که درد شقاق بیمار را بسیار آزار می‌دهد می‌توانند مؤثر باشند و باعث کاهش درد شوند. استامینوفن و ایبوپروفن از جمله مسکن‌هایی هستند که می‌توان از آنها استفاده کرد.
بوتاکس فیشر
در صورتی که شقاق با مراقبت‌های خانگی یا کرم‌ها مداوا نشود بسیاری از پزشکان از روش تزریق بوتاکس استفاده می‌کنند. تزریق سم بوتولینوم کمک می‌کند تا ماهیچه‌های این ناحیه آرام شوند و زخم شقاق به شکل طبیعی بهبود پیدا کند.
درمان‌های جراحی شقاق
در صورتی که درمان‌های خانگی و دارویی در بهبود شقاق مؤثر نباشند پزشکان از روش جراحی شقاق استفاده می‌کنند. عمل جراحی شقاق به طور معمول به چند شکل زیر انجام می‌شود:
روش اسفنکتروتومی داخلی جانبی
یکی از روش‌های ساده و بسیار رایج برای درمان شقاق مقعدی روش اسفنکتروتومی داخلی جانبی است. این روش جراحی بر برش یا کشش دادن عضله اسفنکتر تمرکز دارد. عضله اسفنکتر عضله دایره‌ای مقعد است که دریچه مقعد توسط این عضله کنترل و باز و بسته می‌شود. با برش یا کشش دادن این عضله اسپاسم این عضله کاهش پیدا می‌کند.
روش اسفنکتروتومی داخلی جانبی تحت بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود و نیازی به بستری شدن بیمار پس از آن نیست. حدود ۶ هفته پس از این جراحی زمان لازم است تا ناحیه بهبود پیدا کند؛ اما بیماران می‌توانند ۱ تا ۲ هفته پس از آن فعالیت‌های روزمره خود را آغاز کنند و سر کار بروند.
روش اسفنکتروتومی داخلی جانبی به دو شکل زیر انجام می‌شود:
- روش اسفنکتروتومی بسته
در این روش درمانی جراح یک برش بر روی شیار جانبی می‌زند و از آن قسمت شیار، عضله اسفنکتر یا دریچه را بیرون می‌کشد و بخشی از آن را با توجه به پیشرفت شقاق مقعدی قطع می‌کند. به دلیل اینکه امکان آسیب به مخاط روده در این روش وجود دارد باید حتماً توسط یک جراح مجرب این عمل انجام شود.
- جراحی اسفنکتروتومی باز
این روش تقریباً مشابه با روش قبل است و تنها تفاوتش این است که جراح یک برش نیم الی یک سانتی‌متری بر روی کانال مقعد به وجود می‌آورد و در پایان جراحی قسمت انتهایی برش را با توجه به وضعیت بیمار باز می‌گذارد و یا می‌بندد.
فیشرکتومی
روش فیشرکتومی یکی دیگر از روش‌های عمل جراحی شقاق است که نتیجه آن مشابه با روش اسفنکتروتومی است. در این روش لبه‌های زخم شقاق بریده و جدا می‌شوند، سپس از ماده‌ای خاص استفاده می‌کنند تا دهانه‌های زخم بسته شود. از آنجایی که در این روش عضلات اسفنکتر مقعد بریده نمی‌شود این روش بسیار مناسب افرادی است که با روش اسفنکتروتومی احتمال بی‌اختیاری مدفوع در آنها بالا است. از این روش بیشتر برای درمان شقاق در افراد مسن، بانوان با سابقه زایمان، بیماران با سابقه جراحی آنورکتال و... استفاده می‌کنند.
فلپ پیشرفته
از دیگر روش‌های درمان شقاق فلپ پیشرفته یا فلپ‌های پوستی است. در این روش جراح بافت سالم را از بخش‌های دیگر بدن برمی‌دارد و برای ترمیم زخم فیشر و بهبود خون‌رسانی به ناحیه آسیب‌دیده استفاده می‌کند.
لیزردرمانی شقاق
یکی از روش‌های کم تهاجمی برای درمان شقاق لیزردرمانی است. در این روش درمانی با استفاده از دستگاه لیزر co2 پزشک شکاف‌ها را مسدود می‌کند و به ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده می‌پردازد. در این روش جراح با استفاده از لیزر بخش کوچکی از عضله مقعد را برش می‌دهد و سپس آن را ترمیم می‌کند. این روش در مدت زمانی در حدود ۱۵ تا ۴۵ دقیقه انجام می‌شود و یکی از روش‌های قطعی برای درمان شقاق مقعدی به شمار می‌رود.
درمان شقاق در طب سنتی
در طب سنتی برای درمان شقاق از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. روش‌های طب سنتی بر پایه استفاده از گیاهان به شکل ضماد، روغن و عرقیات است. در ادامه با درمان شقاق در طب سنتی آشنا می‌شوید:
درمان شقاق با روغن زیتون
زیتون یکی از مواد گیاهی است که می‌توان آن را به شکل موضعی و یا به شکل خوردنی استفاده کرد. این روغن خواص نرم و مرطوب‌کننده دارد و از طرف یک ملین طبیعی به شمار می‌رود. چربی‌های سالم این روغن به دلیل خواص ضدالتهاب خود نقش مهمی در کاهش التهاب شقاق دارند و به همین دلیل می‌توان از این روغن برای درمان سنتی شقاق استفاده کرد. برای استفاده از روغن زیتون می‌توان آن را بر روی حرارت کمی با موم عسل مخلوط کرد و پس از ذوب شدن آن ترکیب را بر روی ناحیه آسیب‌دیده قرار داد تا بیماری بهبود یابد. از روغن زیتون در غذا نیز می‌توان استفاده کرد تا به این ترتیب از مشکلاتی نظیر یبوست که عامل شقاق است جلوگیری گردد.
درمان شقاق با روغن نارگیل
یکی دیگر از روغن‌های بسیار مؤثر برای درمان شقاق روغن نارگیل است. این روغن حاوی «تری گلیسیرید» با زنجیره متوسط است که می‌تواند به راحتی از پوست عبور کند و به نرم شدن ناحیه آسیب‌دیده یاری رساند. برای استفاده از روغن نارگیل جهت درمان شقاق می‌توان روزانه کمی از آن را بر روی پوست دهانه مقعد مالید تا روند درمان و بهبودی کامل شود. روغن نارگیل را می‌توان به شکل شیاف نیز مصرف کرد فقط باید روغن را در داخل یخچال نگهداری نمود تا جامد شود و سپس کمی از آن را داخل مقعد کرد.
درمان شقاق با روغن کوهان شتر
روغن کوهان شتر دارای ویتامین E است و به همین دلیل می‌تواند با خواص آنتی‌اکسیدانی به بهبود زخم شقاق کمک کند. برای استفاده از این روغن کافی است کمی از آن را روی ناحیه مقعد بمالید.
درمان شقاق با روغن حیوانی
روغن حیوانی حاوی «بوتیرات» است و می‌تواند به تمیز شدن روده‌ها و مهار کردن التهاب در قسمت‌های مختلف روده کمک کند. از روغن حیوانی برای درمان شقاق و بیماری التهاب روده، سندروم روده تحریک‌پذیر و… استفاده می‌کنند.
سرکه سیب
سرکه سیب حاوی ماده‌ای به نام «پکتین» است که باعث افزایش حرکت‌های روده می‌شود و نقش مهمی در درمان یبوست و کاهش تأثیر آن بر زخم شقاق دارد. می‌توان ۱ تا ۲ قاشق غذاخوری سرکه سیب را با آب مخلوط کرد و در صورت نیاز با اضافه کردن عسل آن را مصرف نمود تا مشکلات گوارشی کاهش یابد.
آلوئه‌ورا
یکی دیگر از روش‌های درمان شقاق با طب سنتی استفاده از آلوئه‌ورا است. این گیاه خواص مرطوب‌کننده و تسکین‌دهنده دارد و می‌تواند به بهبود زخم شقاق کمک کند. برای استفاده از این گیاه باید ژل داخل گیاه را با قاشق برداشت و آن را چند بار در روز بر روی ناحیه آسیب‌دیده مالش داد.
تخم کتان
یکی از گیاهان موثر برای درمان شقاق تخم کتان است. دانه‌های کتان دارای خواص ملین هستند و این ویژگی باعث کاهش فشار به مقعد و بهبود حرکات روده می‌شود. این دانه‌ها همچنین حاوی فیبر و اسیدهای چرب امگا ۳ هستند و به درمان یبوست کمک می‌کنند. می‌توان برای استفاده از این گیاه یک قاشق غذاخوری پودر دانه کتان را در یک لیوان آب مخلوط کرد و پیش از خواب نوشید تا حرکات روده بهبود یابد.
درمان شقاق با ورزش
درمان شقاق با ورزش یکی از روش‌هایی است که می‌تواند در مداوای این بیماری مؤثر باشد. ورزش و تحرک می‌تواند باعث افزایش گردش خون در ناحیه مقعد شود و از فشار وارده بر مقعد بکاهد. از جمله ورزش‌هایی که می‌توان برای درمان شقاق از آن استفاده کرد موارد زیر هستند:
- یوگا
- شنا
- پیاده‌روی
درمان شقاق با فیزیوتراپی
یکی از روش‌های غیرجراحی درمان فیشر، درمان شقاق مقعد با فیزیوتراپی است که نقش مهمی در کاهش علائم و درد این بیماری دارد. فیزیوتراپی می‌تواند باعث بهبود احساس انقباض شدیدی شود که به دلیل شقاق رخ می‌دهد. از جمله تمرینات فیزیوتراپی که می‌توانند به بهبود زخم شقاق کمک کنند موارد زیر هستند:
- تمرینات بیوفیدبک: این تمرین از جمله تمرینات تخصصی فیزیوتراپی به شمار می‌رود. در این تمرین با استفاده از دستگاه الکترونیکی به بهبود عملکرد عضلات مقعد و لگن کمک می‌شود.
- تمرینات کف لگن: تمرینات کگل از جمله تمرینات کف لگن هستند که باعث بهبود عملکرد عضلات کف لگن و کاهش اسپاسم‌های ناشی از شقاق می‌شود.
- ماساژ عضلانی: ماساژ عضلانی نیز می‌تواند به کاهش علائم شقاق کمک کند و باعث شود جریان خون در این ناحیه بهبود یابد و روند بهبود بافت‌های آسیب‌دیده سرعت بیشتری پیدا کند.
درمان شقاق در کودکان
شقاق مقعدی در کودکان نیز بسیار رایج است و همراه با علائمی همچون درد و خارش می‌تواند کودکان را آزار دهد. حتی ممکن است کودک مبتلا به شقاق در هنگام اجابت مزاج خونریزی به رنگ روشن داشته باشد. این مشکل به دلیل ابتلای کودک به یبوست به وجود می‌آید. به طور معمول شقاق مقعدی در کودکان با درمان خانگی پس از چند روز یا چند هفته بهبود پیدا می‌کند؛ اما اگر این مسئله ادامه‌دار باشد باید حتماً با پزشک مشورت کرد تا از روش‌های دیگری برای بهبود بیماری شقاق مقعدی در کودکان استفاده کرد. از جمله کارهایی که می‌توان برای درمان شقاق در کودکان در خانه دنبال کرد موارد زیر هستند:
- درخواست از کودک برای نشستن در لگن آب گرم پس از اجابت مزاج ۲ تا سه بار در روز
- مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل به شکل روزانه
- مصرف مایعات بیشتر
- تشویق کودک به داشتن فعالیت در طول روز
- درخواست از کودک برای اجابت مزاج در کمال صبر و حوصله
- مصرف ملین با نظر پزشک
درمان شقاق در زنان
شقاق مقعدی در زنان بسیار رایج است و از علت‌های آن تأثیرات بارداری بر روی سیستم گوارش، تغییرات هورمونی در دوران بارداری و فشار به ناحیه مقعد در هنگام بارداری و زایمان است. برای درمان شقاق در زنان از روش‌های معمول درمان شقاق استفاده می‌شود. با توجه به وضعیت شقاق پزشک تصمیم می‌گیرد که از کدام روش درمانی برای درمان شقاق استفاده شود.
درمان شقاق در مردان
مردان به دلایل مختلف همچون یبوست و دیگر مواردی همچون بلند کردن اجسام سنگین یا انجام ورزش‌های سخت در معرض ابتلا به شقاق هستند. درمان شقاق در مردان با توجه به نوع شقاق و شدت آن همان روش‌های مرسوم است که برای درمان شقاق از آنها استفاده می‌شود.
عوارض احتمالی جراحی فیشر
بسیار مهم است که بیماران پیش از انجام جراحی فیشر با عوارض احتمالی این جراحی آشنا باشند تا با آگاهی کامل این روش درمانی را انتخاب کنند. از جمله عوارض احتمالی جراحی شقاق موارد زیر هستند:
عفونت
عفونت پس از انواع جراحی به طور معمول ممکن است و به همین دلیل پزشکان آنتی‌بیوتیک‌ها را تجویز می‌کنند تا احتمال عفونت پس از جراحی از بین برود.
بی‌اختیاری مدفوع یا گاز معده
ممکن است برخی از بیمارانی که از روش اسفنکتروتومی جانبی برای درمان آنها استفاده شده پس از این جراحی دچار بی‌اختیاری مدفوع یا گاز معده شوند. این اتفاق تنها ممکن است در مورد ۱۰ درصد بیماران رخ دهد. این مشکلات در بیشتر مواقع با بیوفیدبک برطرف می‌شوند؛ اما احتمال دائمی شدن آنها نیز وجود دارد.
خونریزی
ممکن است خونریزی پس از جراحی شقاق در برخی از بیماران دیده شود. از آنجایی که خونریزی می‌تواند احتمال هماتوم در بافت‌ها و کبودی را افزایش دهد کنترل آن بسیار اهمیت دارد.
عدم موفقیت درمان
ممکن است برخی از روش‌های درمان شقاق نتیجه‌بخش نباشند و یا بیمار نیاز به تکرار درمان پیدا کند. باید بیماران پیش از انتخاب هر روش در مورد این مسئله با پزشک صحبت کنند تا بتوانند بهترین روش درمان را انتخاب نمایند.
کلام پایانی
درمان شقاق مقعدی یا فیشر از اهمیت بالایی برخوردار است. درمان این بیماری به نوع آن و شدت بیماری بستگی دارد که باید حتماً توسط پزشک تجویز شود. بسیار مهم است بیماران با مشاهده علائم شقاق مقعدی دست به خوددرمانی نزنند و با مراجعه به پزشک یک روش مناسب را برای درمان بیماری خود انتخاب کنند. روش درمان شقاق با استفاده از مراقبت‌های خانگی، دارودرمانی، جراحی و لیزردرمانی امکان‌پذیر است که با توجه به وضعیت فرد توسط پزشک انتخاب می‌شود.
منابع:
