بیماری شقاق مقعدی یا فیشر یکی از بیماری‌های بسیار شایع نشیمنگاهی به شمار می‌رود. این بیماری به شکل یک پارگی یا شکاف بیضی‌شکل کوچک در پوست اطراف دهان مقعد به وجود می‌آید و می‌تواند باعث درد و خونریزی در هنگام اجابت مزاج شود. از آنجایی که این بیماری بسیار شایع است بهتر است افراد با این بیماری و علائم آن آشنا باشند تا در صورت مشاهده علائم غیرطبیعی در ناحیه مقعد خود هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنند. در این مقاله به شکل کامل به اینکه بیماری شقاق چیست؟ خواهیم پرداخت.
فیشر مقعدی چیست؟
بیماری شقاق یا فیشر مقعدی (fissure) به یک شکاف یا پارگی در دهانه مقعد گفته می‌شود. این بیماری می‌تواند افراد را در همه سنین درگیر کند و مختص گروه سنی خاصی به شما نمی‌رود. بسیاری از افراد در طول عمر خود ممکن است این بیماری را تجربه کرده باشد که به شکل خودبه‌خود و با رعایت برخی نکات بهبود یافته است. این بیماری در زنان و مردان به طور معمول به یک میزان دیده می‌شود؛ هرچند ابتلا به آن در زنان پس از زایمان بیشتر است.
از آنجایی که این بیماری در نیمه تحتانی مقعد رخ می‌دهد و در این قسمت تمرکز گیرنده‌های عصبی بسیار بالاست این بیماری می‌تواند درد بسیاری را به وجود آورد.
انواع شقاق مقعدی
شقاق مقعدی دو نوع مختلف دارد که به شرح زیر هستند:
- شقاق حاد: این شقاق به شکاف یا پارگی سطحی پوست اطراف دهانه مقعد گفته می‌شود که مدت زمان ابتلای فرد به آن کمتر از ۱۲ هفته است. به طور معمول شقاق حاد به شقاقی گفته می‌شود که برای اولین بار در بدن فرد به وجود می‌آید و در کمتر از ۶ هفته می‌تواند از بین برود. در این حالت زخم فیشر یک بریدگی طولی است که عمق چندانی ندارد.
- شقاق مزمن: در صورتی که شقاق حاد درمان نشود و شکاف و پارگی آن عمیق گردد به این شقاق، شقاق مزمن می‌گویند. در بسیاری موارد زخم فیشر آن‌چنان عمیق است که به عضله اسفنکتر می‌رسد و لبه‌های زخم نیز در این حالت برجسته می‌شود. این شقاق نیاز به درمان‌های جدی‌تر همچون درمان با جراحی و لیزر دارد.
علائم شقاق مقعدی
بیماری فیشر نشانه‌های بسیار واضح و مشخصی دارد و این مسئله کمک می‌کند در صورت ابتلا به این بیماری بتوان آن را به راحتی تشخیص داد و به پزشک مراجعه کرد.
از مهم‌ترین علائم شقاق مقعدی موارد زیر هستند:
درد مقعد
یکی از شایع‌ترین علائم شقاق مقعدی درد در ناحیه مقعد است که به طور معمول در هنگام اجابت مزاج و پس از آن تا چندین ساعت می‌تواند ادامه داشته باشد.
خونریزی
خونریزی به رنگ قرمز روشن در هنگام اجابت مزاج از علائم شایع فیشر است. به طور معمول بیماران خونریزی را در هنگام اجابت مزاج مشاهده می‌کنند؛ هرچند ممکن است این خون بر روی دستمالی که با آن ناحیه مقعد تمیز و خشک می‌شود قابل مشاهده باشد.
وجود یک زائده یا نشانه بر روی پوست اطراف مقعد
شقاق می‌تواند باعث ایجاد یک اسکین تگ بر روی پوست ناحیه مقعد شود که قابل لمس است.
سوزش و خارش ناحیه مقعد
به طور معمول افراد مبتلا به فیشر احساس خارش و سوزش را در ناحیه مقعد تجربه می‌کنند. این مسئله به دلیل برخورد مدفوع و ترشحات آن با شکاف شقاق رخ می‌دهد. خارش و سوزش مقعد بیشتر پس از اجابت مزاج احساس می‌شود.
مشاهده شکاف یا ترک در ناحیه مقعد
در بیشتر موارد شکاف یا ترک شقاق در ناحیه مقعد قابل دیدن است.
خروج ترشحات چرکی
یکی دیگر از علائم شقاق خروج عفونت و ترشحات چرکی از محل شقاق است که باید به آن توجه داشت و هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کرد.
التهاب و سرخی مقعد
به دلیل اینکه پوست اطراف دهانه مقعد آسیب‌دیده پوست این ناحیه ملتهب و کمی سرخ‌تر از قسمت‌های اطراف دیده می‌شود.
تب
در صورتی که شقاق مقعدی درمان نشود ممکن است عفونت آن باعث ایجاد تب در بدن شود.
علل شقاق مقعدی
دلایل متعددی می‌توانند باعث ابتلا به شقاق مقعدی باشند. از جمله این دلایل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
یبوست
یکی از مهم‌ترین دلایل ابتلا به شقاق مقعدی یبوست است. زمانی که فرد به یبوست مبتلاست مدفوع حالت سفت و خشک پیدا می‌کند و در زمان اجابت مزاج می‌تواند باعث آسیب به پوست اطراف دهانه مقعد و ایجاد شقاق شود.
اسهال
از دیگر دلایل فیشر اسهال است؛ زیرا اسهال به دلیل اسیدی بودن به بافت سالم این ناحیه آسیب وارد می‌کند.
بارداری و زایمان
به دلیل اینکه زایمان سخت می‌تواند به پوست دیواره مقعد آسیب وارد کند بارداری را یکی از دلایل ابتلا به شقاق مقعدی می‌دانند. زایمان سخت می‌تواند باعث بسیاری از بیماری‌های نشیمنگاهی همچون شقاق در زنان شود. همچنین بارداری با ایجاد تغییرات هورمونی در فرد می‌تواند مشکلاتی نظیر یبوست را در فرد افزایش دهد و زمینه‌ساز بیماری شقاق گردد.
بیماری‌های مقاربتی
از جمله بیماری‌های مقاربتی می‌توان به سیفلیس، ایدز، زگیل تناسلی، تبخال تناسلی و کلامیدیا اشاره کرد که هر کدام می‌توانند خطر ابتلا به فیشر مقعدی را افزایش دهند.
بیماری‌های روده
برخی از بیماری‌ها همچون کرون، کولیت اولسراتیو و سایر بیماری‌های التهابی روده می‌توانند باعث زخم در مقعد شوند و به همین دلیل توجه به درمان آنها بسیار اهمیت دارد.
رابطه مقعدی
رابطه مقعدی می‌تواند باعث فشار به ناحیه مقعد و شکافته شدن پوست این ناحیه شود و به همین دلیل توصیه نمی‌شود.
تنگی دریچه مقعد
برخی از افراد به شکل مادرزادی دریچه مقعدی تنگ‌تری دارند و این مسئله می‌تواند در هنگام دفع مدفوع به ناحیه مقعد فشار وارد کرده و باعث شقاق شود.
آیا بیماری شقاق مقعدی خطرناک است؟
شاید برای بسیاری از افراد سؤال باشد که آیا بیماری شقاق مقعدی خطرناک است یا خیر؟ در جواب این سؤال باید گفت بیماری شقاق مقعدی یک بیماری خطرناک به شمار نمی‌رود؛ زیرا با روش‌های درمانی قابل درمان است. عدم درمان این بیماری تنها می‌تواند عوارضی را برای فرد به وجود آورد و وجود این بیماری نمی‌تواند خطری را برای فرد ایجاد کند.
با وجودی که این بیماری خطرناک نیست به بیماران پیشنهاد می‌شود با مشاهده علائم آن هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنند تا عفونت و مشکلات دیگر همچون آبسه مقعدی یا فیستول مقعدی که می‌توانند ناشی از شقاق باشند بیمار را درگیر نکنند.
روش‌های درمان شقاق مقعدی
روش‌های درمان فیشر به شدت این بیماری و نوع شقاق بستگی دارد. به صورت کلی درمان شقاق مقعدی به شکل‌های زیر انجام می‌شود:
درمان خانگی
مراقبت‌های خانگی برای درمان شقاق زمانی پیشنهاد می‌شوند که این بیماری در مرحله حاد قرار دارد. از جمله درمان‌های خانگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از فیبر در تغذیه: بسیار مهم است افراد مبتلا به شقاق مصرف غذاهای پر فیبر مانند میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات کامل را در رژیم غذایی خود افزایش دهند و به میزان کافی آب بنوشند تا دچار یبوست نشوند و به‌این‌ترتیب فشار بر ناحیه مقعد کاهش یابد.
- نشستن در آب گرم (حمام سیتز): نشستن در آب گرم به مدت 10 تا 15 دقیقه و چندین بار در روز، می‌تواند به کاهش درد و تسریع بهبود زخم کمک کند.
- استفاده از ملین‌ها: یکی دیگر از راه‌هایی که می‌تواند در جلوگیری از یبوست بسیار مؤثر باشد استفاده از ملین‌ها است تا از آسیب به دهانه مقعد جلوگیری شود.
- حفظ بهداشت ناحیه مقعد: بسیار مهم است ناحیه مقعد با آب گرم شستشو شود. از طرفی از صابون‌های تحریک‌کننده برای شستشوی مقعد نباید استفاده کرد.
استفاده از پمادها و کرم‌های موضعی
در کنار مراقبت‌های خانگی استفاده از پمادها و کرم‌های موضعی مانند کرم‌های استروئیدی برای کاهش درد و التهاب و پماد نیتروگلیسیرین یا دیلتیازم برای افزایش جریان خون و تسریع ترمیم بافت بسیار اهمیت دارد.
جراحی شقاق
در مواردی که بیماری شقاق با روش‌های درمان خانگی بهبود پیدا نکند نیاز به روش‌های جدی‌تر درمانی همچون جراحی شقاق است. از جمله روش‌های جراحی شقاق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
اسفنکتروتومی
یکی از روش‌های مؤثر برای درمان شقاق اسفنکتروتومی نام دارد. در طی این جراحی پزشک یک برش کوچک در قسمت عضله اسفنکتر مقعدی ایجاد می‌کند تا به این ترتیب اسپاسم عضلانی از بین برود و با بهبود جریان خون در این ناحیه به تسکین درد و بهبودی شقاق کمک شود. این جراحی به دو شکل باز و بسته انجام می‌شود.
فیشرکتومی
در این روش جراحی بخشی از پوست اطراف مقعد که به دلیل ایجاد زخم فیشر آسیب دیده توسط جراح برش زده و حذف می‌گردد. برای اینکه این روش مؤثر باشد علاوه بر برش عضله اسفنکتر تزریق بوتاکس نیز انجام می‌شود. موفقیت‌آمیز بودن این روش حدود ۹۰ درصد است و حدود ۶ هفته نیاز به زمان است تا ناحیه به شکل کامل بهبود پیدا کند.
فلپ پیشرفته
یکی از روش‌های درمان شقاق، فلپ پیشرفته نام دارد. در این روش بخشی از پوست سالم مقعد را به بخش آسیب‌دیده پیوند می‌زنند. موفقیت‌آمیز بودن این روش چیزی در حدود ۶۰ درصد است و حدود ۲ تا ۴ هفته زمان می‌برد تا ناحیه جراحی شده به شکل کامل بهبود یابد.
لیزردرمانی شقاق
یکی از روش‌هایی که امروزه از آن برای درمان شقاق استفاده می‌کنند لیزردرمانی شقاق است. در این روش که از آن به عنوان درمان قطعی شقاق نیز نام برده می‌شود با استفاده از اشعه لیزر بافت آسیب‌دیده ترمیم می‌شود و به این ترتیب بیماری شقاق می‌تواند بدون درد و خونریزی و در کمترین زمان ممکن برای همیشه از بین برود.
نحوه تشخیص بیماری شقاق چگونه است؟
به طور معمول زمانی که بیماران پس از مشاهده علائم شقاق به پزشک مراجعه می‌کنند با یک معاینه فیزیکی ساده بیماری شقاق آنها تشخیص داده می‌شود. در صورتی که پزشک به بیماری‌های دیگر مشکوک باشد ممکن است از روش‌های زیر نیز برای اطمینان بیشتر استفاده کند:
- آنوسکوپی
- سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر
- کولونوسکوپی
چه زمانی برای درمان شقاق به دکتر مراجعه کنیم؟
تشخیص زود هنگام و درمان سریع بیماری شقاق از اهمیت بالایی برخوردار است. همان‌طور که گفته شد بیماری شقاق در مراحل ابتدایی یا مرحله حاد با درمان‌های ساده‌ای همچون مراقبت‌های خانگی و استفاده از پمادها و داروها قابل مداوا است. در صورتی که افراد در مراحل ابتدایی به پزشک مراجعه کنند نیازی به درمان‌های جدی‌تر همچون جراحی یا لیزردرمانی وجود ندارد و بیماری آنها با روش‌های ساده‌ای که ذکر شد درمان می‌گردد.
برای درمان بیماری شقاق باید به پزشکان فوق‌تخصص کولورکتال مراجعه کرد که در زمینه بیماری‌های مقعد و روده بزرگ تخصص خود را به دست آورده‌اند و به این ترتیب با روش‌های درمانی مؤثر می‌توانند این بیماری را برای همیشه درمان کنند.
کلام پایانی
بیماری شقاق یا فیشر از جمله بیماری‌های شایع نشیمنگاهی به شمار می‌رود. این بیماری به دو نوع شقاق حاد و مزمن تقسیم می‌شود که هر کدام درمان‌های جداگانه‌ای دارند. بسیار مهم است افراد با مشاهده علائم شقاق هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص مراجعه کنند تا درمان بیماری آنها به ساده‌ترین شکل ممکن انجام شود و بیمار نیازی به روش‌هایی همچون جراحی یا لیزردرمانی شقاق نداشته باشد.
منبع:
